Od kako je Evropska unija istočno mediteranski gasovod proglasila projektom od opšteg evropskog interesa, istočni mediteran je postao geostrateška neuralgična tačka kontakta poprilično oprečnih i narušenih regionalnih rivala.
U tom smislu pre svega treba imati u vidu trougao Grčka-Turska-Kipar. Ovaj trougao se dopunjava i dodatno usložnjava sa Izraelom i Egiptom. Procenjeno je da su energetska nalazišta u istočnom Mediteranu efikasna alternativa za smanjenje zavisnosti od ruskog gasa.
U kontekstu sadašnjih političkih odnosa i ekonomske opravdanosti jasno je da Evropa traži alternativu ruskom gasu pre svega radi smanjenja zavisnosti od Rusije, ali i diverzifikacije tržišta energenata.
Situacije se dodatno usložnjava iz razloga što Turska nije uključena u Istočnomediteranski gasni forum, kaže u analizi za Kurir ekspert za međunarodne odnose Darko Obradović, koji je sekretar Instituta za međunarodnu bezbednost. Njegovu analizu prenosimo u celosti.
Upravo u ovom kontekstu treba posmatrati vest da SAD povećavaju broj trupa na Balkanu, odnosno u Grčkoj, koja je podigla podozrenja u Ruskoj Federaciji i Turskoj. Brojni stratezi i analitičari smatraju da je ratifikacija zajedničkog vojnog sporazuma između SAD i Grčke zapravo povećanje američkih trupa na tkz. jugo-istočnom krilu.
Sa druge strane, geopolitička perspektiva je daleko složenija. Zbog tenzija u istočnom mediteranu između Grčke i Turske (obe su NATO članice), sve učestalijih povreda grčkih teritorijalnih voda, spora oko eksluzivnih ekonomskih zona i eksploatacije energenata.
Atina ima puno razloga za strah i zebnju od revizionističke politike koju vodi turski predsednik Erdogan. Turska regionalna politika postaje sve više nepredvidljiva, dok sa druge strane politika Ruske Federacije je vrlo posvećena ostvarivanju svojih spoljnopolitičkih ciljeva, i blagonaklono gleda na poteze Turske koji pogoduju ruskim ciljevima.
Treba podsetiti na rusko-turske uloge u rata na Kavkazu, Siriji i Libiji. Sa takvim rasporedom snaga i sredstava, postojanjem strateških protivurečnosti među akterima, logično je da će istočni Mediteran postati neuralgična tačka i poluga putem koje će se
meriti jedinstven pristup EU, ali i sposobnost da se Turska vrati u tokove izvornih načela članstva u NATO-u, koje je počela da napušta nabavkom ruskog PVO sistema S-400.
Sa druge strane Grčka predstavlja jednog od najpouzdanijih saveznika SAD, nalazi se na geostrateškom položaju od višestrukog značaja za Mediteran, crnomorsku regiju ali i
Zapadni Balkan. Duga istorija savezništva se ogleda i prisustvom američkih vojnih baza, jedna od najvećih pomorskih baza je upravo Suda na Kritu.
Usled zategnute i nepredvidljive regionalne dinamike 2019. godine Grčko rukovodstvo je ušlo u postupak pregovora radi zaključenja novog vojno-tehničkog sporazuma, za koji su Grci 2 godine lobirali na Kapitolu. Grci su uvereni da je takav sporazum i ekonomski isplativ.
Sa druge strane novootkrivena nalazišta energenata u Istočnom Mediteranu otvorila su i perspektivu snabedevanja gasom kao vid aleternative za Ruski gas. Izborom Bajdena ovakav vojni sporazum treba posmatrati i kao jačanje transatlanske saradnje, ali i kao uspostavljanje balansa snaga na jugoistočnom krilu. Svakodnevne tenzije u teritorijalnim vodama i vodama od eksluzivnog ekonomskog interesa su poremetile i ovako narušene odnose na relaciji Ankara-Atina.
Na to treba dodati i ekonomsko-energetski interes izgradnje plinovoda u koji su uključeni EU i Grčka, Izrael, Egipat i Kipar. Interkonekcije se uveliko grade, Bugarska i Grčka su već spojile cevi na relaciji Aleksandropolis-Bugarska.
